ԼՂՀ

Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունը 1991թ. դեկտեմբերի 10-ից հռչակվել է անկախ, սակայն նրա անկախությունը միջազգայնորեն չի ճանաչվել: Անկախության տոնը նշվում է Սեպտեմբերի 2-ին: Ընդհանուր տարածքը կազմում է 11.458 կմ² և վարչատարածքայնորեն բաժանված է 8 շրջանների`(Ստեփանակերտի, Ասկերանի, Հադրութի, Մարտակերտի, Մարտունու, Շահումյանի, Շուշիի և Քաշաթաղի):

ԼՂՀ դրոշը ստեղծված է Հայաստանի դրոշի նմանությամբ, ավելացված է սպիտակ եռանկյունաձև նախշանկար (հայկական գորգի նմանությամբ), որը խորհրդանշում է Հայաստանից անարդարացիորեն բաժանումը և անկախության հռչակմամբ վերամիավորումը:

Արևմուտքից սահմանակցում է Հայաստանի Հանրապետությանը, հարավից՝ Իրանին, իսկ արևելքից և հյուսիսից՝ Ադրբեջանին: Մայրաքաղաքը Ստեփանակերտն է։ Պատմամշակութային կենտրոն է Շուշի  քաղաքը:

Շուշի

Շուշին եղել է բնական անմատչելի ամրոց  Վարանդա գավառում։ Քաղաքի մոտ կան հնադարյան գերեզամանատեղիներ, պեղվել են 9-12-րդ դարերի հայկական խաչքարեր և խեցեղեն:

Շուշիի զարդը Ղազանչեցոց Սուրբ Ամենափրկիչ եկեղեցին է, կառուցված 1868-1887 թթ. :Կազմված է եկեղեցուց և զանգակատնից:

Շուշիում է գտնվում Հայ Առաքելական եկեղեցու Արցախի թեմի հոգևոր կենտրոնը և առաջնորդի նստավայրը: Մինչ 1990-ականները Հայաստան այցելող սփյուռքահայերի, ինչպես նաև բոլոր հայերի համար ի թիվս հազարավոր հուշարձանների ու կոթողների, կար 2 սրբավայր, ուր ավանդաբար այցելում էին` Հայ Առաքելական եկեղեցու կենտրոն Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածինը և Մեծ Եղեռնի հուշահամալիր թանգարանը Երևանում:

Այժմ այդ ցուցակում ավելացել է երրորդ սրբավայրը` Շուշին:

Ստեփանակերտ

Ստեփանակերտը գտնվում է Շուշիից ընդհամենը 10 կմ հյուսիս:

Բնակչությունը 50.000 մարդ է։ Երկրի վարչական, մշակութային և տնտեսական կենտրոնն է: Անվանվել է Ստեփան Շահումյանի պատվին:

Ստեփանակերտի նախագծային և կառուցման առաջին պլանը մշակել է Ալեքսանդր Թամանյանը: Հետագայում ևս նախագծեր եղել են, սակայն պահպանվել է Թամանյանի նախագծած տարբերակը:

Այստեղ տեսնում ենք ԼՂՀ-ի Ազգային Ժողովի շենքը և օդանավակայանը:

Ստեփանակերտի օդանավակայանը  20 տարի դադարից հետո մոտ ժամանակներս կշարունակի գործել` ընդունելով ամենաժամանակակից ինքնաթիռներ: Այն հագեցած է ժամանակակից տեխնիկայով, այժմ պատրաստում են երիտասարդ մասնագետների` կարգավարների, ավիացիոն փոխադրումների և այլ ծառայությունների մասնագետների:

Երևանից Ղարաբաղ հասնելու համար զբոսաշրջիկները հարկադրված են 5-6 ժամ անցնել ոլորապտույտ ավտոճանապարհով, որը ձմռանը դառնում է վտանգավոր, իսկ երբեմն էլ` անանցանելի:

Օդային տրանսպորտի բացակայությունը զբոսաշրջիկների անբավարար հոսքի հիմնական պատճառներից մեկն է:

Օդային կապը հնարավորություն կտա ոչ միայն աշխուժացնել տուրիզմի հատվածը, այլև հանրապետության կյանքը:

Օդանավակայանի բացումը հետաձգելու հիմնական պատճառը վազքուղու երկու վերջավորություններից ոչ հեռու գտնվող բլուրներն են, որոնք որոշ չափով խանգարելու էին մեծ օդանավերով թռիչքներ իրականացնել: Բայց այժմ վազքուղու լայնացման աշխատանքները մոտենում են ավարտին: Ենթադրվում է, որ կանոնավոր չվերթներ կիրականացվեն Երևան-Ստեփանակերտ-Երևան ուղղությամբ, տոմսի արժեքը կկազմի 16.000 դրամ:

ԼՂՀ խորհրդանիշն է հանդիսանում Մենք ենք, մեր սարերը հուշարձան կոթողը, որը շատերին հայտնի է որպես «Պապիկ-տատիկ»:

Տեղադրվել է 1967 թվականին:

Քանդակագործն է Սարգիս Բաղդասարյանը, Քանդակը պատրաստված է կարմիր տուֆից:

Ավելի քան 40 տարի առաջ իտալական Կարարա քաղաքում կազմակերպվեց համաշխարհային ցուցահանդես: Նշանավոր հեղինակների արվեստի ստեղծագործությունների հետ միասին ցուցահանդեսում ներկայացված էին վաստակավոր քանդակագործ, պրոֆեսոր Սարգիս Բաղդասարյանի աշխատանքները: Նրա ցուցադրած գործերից մեկին հետագայում վիճակվեց դառնալ աշխարհահռչակ: Այդ գործը հենց «Մենք ենք, մեր սարերը» քանդակն է:

Գյուղ վանք

 Զբոսաշրջային հանգրվան է հանդիսանում Վանք գյուղի շրջակայքում կառուցված համալիրը, որը հայտնի է իր ժայռափոր առյուծով, որի խոռոչում տեղադրված են լույսեր: Ասում են, որ ժամանակ առ ժամանակ առյուծը մռնչում է: Համալիրը կառուցվել է Վանք գյուղի բնակիչներից մեկի կողմից, և ապահովում է աշխատատեղեր գյուղի բնակչության մեծ մասի համար: Այս համալիրում է գտնվում նաև Տիտանիկ հյուրանոցը` իր  Վան Գոգ ռեստորանով, գազանանոցը:

Գյուղ Վանքից փոքր հեռավորության վրա գտնվում է Գանձասար վանական համալիրը: Կառուցվել է 13 րդ դարում իշխան Հասան Ջալալի կողմից: Դարեր շարունակ այն եղել է Հայաստանի արևելյան գավառների կարևորագույն կրոնական կենտրոնը։ Սուրբ Հովհաննես Մկրտչի պատերին պահպանվել են աստվածաշնչային կերպարների, ինչպես նաև իշխանական տան անդամների խորաքանդակներ. Ընդհանուր առմամբ վանական համալիրում պահպանվել է շուրջ 200 հին հայերեն արձանագրություններ։

Դադիվանք

Հնագույն վանական համալիր Արցախում: Ըստ ավանդության կառուցվել է դեռևս I դարում՝ Սուրբ Դադեի գերեզմանատեղիում:

XII դարում Մխիթար Գոշը միառժամանակ այստեղ է բնակվել և աշխատել իր «Դատաստանագրքի» վրա:

Դադիվանքի համալիրը բաղկացած է շինությունների երկու մեծ խմբերից. հյուսիսում եկեղեցիներն են, գավիթները, ժամատունը, հարավում՝ աշխարհիկ շենքերը:

Դադիվանքի վերանորոգման շրջանակներում իրականացված պեղումների ընթացքում` 2007 թվականի հուլիսի 21-ին վանական համալիրի եկեղեցիներից մեկի խորանի տակ գտնվել են Սբ. Դադի առաքյալի մասունքները: Վերջինս հանդիսանում էր Տեր Հիսուս Քրիստոսի աշակերտներից մեկը և քրիստոնեությունը էր քարոզում արցախահայության շրջանում:

Դադիվանքը հայկական միջնադարյան լավագույն և խոշոր ճարտարապետական համալիրներից է՝ հատկապես արժեքավոր եկեղեցական ու աշխարհիկ շենքերի բազմազանությամբ, կառույցների և հարդարանքի ինքնատիպությամբ:

Տիգրանակերտ

Հայկական և հունա-հռոմեական սկզբնաղբյուրներից հայտնի էր, որ հայոց արքա Տիգրան Բ Մեծը (մ.թ.ա. 95-55 թթ.) հիմնադրել էր իր անունը կրող 4 քաղաքներ, որոնցից մեկը գտնվում էր ԼՂՀ-ում: 

2005թ. Հայաստանի հանրապետության Գիտությունների ազգային ակադեմիայի Հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտի արշավախումբը  հայտնաբերել է Տիգրանակերտ քաղաքը և 2006-2008թթ. հնագիտական պեղումներ է կատարել նրա տարածքում: Այն Տիգրանի անունը կրող միակ բնակավայրն է, որի տեղը ճշգրտորեն պարզված է, և որը ենթարկվում է հնագիտական հետազոտության:

Քաղաքի պեղումները ֆինանսավորվում են ԼՂՀ կառավարության և «Երկիր» միության կողմից` մոտ 30 մլն դրամ:

Տիգրանակերտ քաղաքի հարևանությամբ գտնվում է ուշ շրջանի կանգուն ամրոց, որի ներսում միջնադարում կազմակերպվում էր առևտուր հայերի և պարսիկների միջև, իսկ ներկայումս այն դարձել է զուտ զբոսաշրջային այցելավայր:

Թանգարանում ներկայացված են փաստաթղթային նյութեր, երկրաբանական պեղումների ժամանակ հայտնաբերված Տիգրանակերտ քաղաքից արժեքավոր իրեր` 5-8 դարերի կավե տարաներ, խաչեր, ափսեներ, կարասներ և այլն:

2011թ. հոկտեմբերի սկզբին CNN-ը ցուցադրեց Տիգրանակերտի պեղումների մասին պատմող Երկիր Մեդիա հեռուստաընկերության ֆիլմը:

Ամարաս

Համաձայն հայ պատմիչների վկայությունների` Ամարասի վանքի եկեղեցին հիմնադրել է Գրիգոր Լուսավորիչը IV դ. սկզբին: V դ. սկզբին Մեսրոպ Մաշտոցն Ամարասի վանքում բացում է առաջին դպրոցը: V դարից Ամարասի վանքը դառնում է երկրամասի խոշոր կրոնական կենտրոն և եպիսկոպոսանիստ: 821 թ-ին վանքն ասպատակում են արաբները:

Ամարասի վանքն ավերվում է նաև 1387 թ-ին` Լենկթեմուրի արշավանքների ժամանակ: Սակայն վանքն իր անընդմեջ գործող դպրոցով շարունակել է մնալ որպես կրոնական և մշակութային կենտրոն: XV-XVI դդ. այստեղ գրվել և ընդօրինակվել են բազմաթիվ ձեռագրեր:

Խորհրդային կարգերի հաստատումից հետո լքվել և ամայացել է: Վերաբացվել է 1992 թ-ին որպես ԼՂՀ հոգևոր թեմի գործող վանք: 

Վանքը կառուցված է հարթ տեղանքում, ունի կանոնավոր ուղղանկյուն հատակագիծ: Վանքը շրջապատում են հրակնատներով բարձր պարիսպներ, որոնց ներսից ողջ պարագծով կից գտնվում են բնակելի և օժանդակ շինություններ:: Եկեղեցու բեմի տակ գտնվում է ս. Գրիգորիսի մատուռ-դամբարանը:

Տնջրի

Դա ԱՊՀ-ի տարածքում ամենահին և ամենաբարձր ծառն է:

Տնջրին 2030 տարեկանհսկա չինարի ծառ է: Ծառի բարձրությունը  54 մետրից ավելի է ,մոտ18 հարկանի շենքի բարձրությամբ։ 

Խոռոչը ունի 44 ք.մ մակերես:  Բնի հիմքի տրամագիծը 27մ է: Պատահական չէ, որ ծառը  պաշտամունք է դարձել տեղի բնակչության համար: 

Ծառի մոտ բխում է ջրառատ Տնջրու աղբյուրը,  որը դարեր ի վեր ջրում էր չինարին և աշխատեցնում մոտակա ջրաղացները:

Տաք Ջուր         

Գոյություն ունի նաև տաք ջրի աղբյուր, որը տեղաբնակները անվանել են Իստիսու` այլ կերպ ասած` Տաք ջուր:

Շահումյանի շրջանը մեծ հեռանկար ունի բարձրորակ հանքային ջրի հիմքի վրա կազմակերպելու առողջարանային ժամանակակից համալիր, ինչպես նաև հանքային ջրերի գործարան: Հանքային ջուրը որակական նմանություն ունի հանրահայտ Ջերմուկ հանքային ջրին: Սակայն այս ներուժը դեռևս արդյունավետ չի օգտագործվում:

Տաք ջրի մոտակայքում եղել է առողջարան, որից այժմ միայն ավերակներ են մնացել, ավիրված վիճակում է նաև հանքային ջրերի գործարանի շենքը: Աղբյուրի մոտ կանգուն է մնացել էլեկտրահաղորդակցման սյունը և մետաղական կոնստրուկցիաներ, և քանի որ հիմա խողովակներ չկան ջուրը շիթով դուրս է գալիս հողի տակից` ստեղծելեվ հրաշալի տեսարան:

Խոհանոց

Ինչպես յուրաքանչյուր երկիր, այնպես էլ Արցախը ունի իր յուրահատուկ խոհանոցը, որը շատ նմանություններ ունի հայկական խոհանոցի հետ` ավանդական խորոված, հարիսա, դոլմա և այլն: Սակայն մենք այսօր ուզում ենք առանձնացնել արցախյան խոհանոցին բնորոշ կերակրատեսակները: Դրանցից թերևս ամենահայտնին և ազգայինը <<ժնգյալով հացն է>>, որը ներառում է շուրջ 40 բուսատեսակ: Ազգային են համարվում նաև կուրկուտը, սպասը և մի շարք այլ կերակրատեսակներ և ավանդական թթի օղին, որը ունի իր բրենդը: